به همین دلیل برای دستیابی به توسعه پایدار در این صنعت، کشورهای توسعه یافته معیارها و استانداردهایی متناسب با اقلیم جغرافیایی و شرایط محیطی خود تدوین کرده‌اند. درایران نیز قوانین، مقررات، آیین‌نامه‌ها و استانداردهای متعددی در زمینه ساختمان سبز و پایدار، با هدف کاهش اثرات  منفی زیست محیطی و بهداشتی ناشی از سیستم های توسعه، تدوین شده است.که پس از بررسی ها و تحقیقات فراوان  سیستم رتبه‌بندی ساختمان‌های سبز و پایدار یه نام سیستم سرو  سبز ایران (IGBRS) تدوین شده است.

در اين نوشتار سعي شده است پركاربردترين و سازگارترين سيستم‌هاي رتبه‌بندي ساختمان در دنيا شاملGreen Globes ،LEED ،EDGE ،BREEM و همچنين سیستم رتبه‌بندی ساختمان‌های سبز و پایدار به نام سیستم سرو  سبز ایران (IGBRS) معرفي و بررسي شوند.

دستيابي به اهداف توسعه پايدار در صنعت ساختمان در اغلب  كشورها از طريق اعطاي درجه به ساختمان‌هايي كه معيارهاي توسعه پايدار را در نظر گرفته‌اند، صورت مي‌گيرد و طراحي ساختمان بر اساس معيار توسعه پايدار با شكل‌گيري سيستم‌هاي رتبه‌بندي از اوايل دهه ۱۹۹۰ رواج بيشتري يافت. سيستم‌هاي رتبه‌بندي ابزاري براي ارزيابي ساختمان و مقايسه ساختمان از لحاظ رعايت معيارهاي توسعه پايدار است.

سیستم‌های مطرح رتبه بندی ساختمان‌های سبز

۱- سیستم‌های رتبه بندی لیید LEED

در سال ۱۹۹۳ انجمن ساختمان سبز ايالات متحده آمريكا (USGBC)

به عنوان يك سازمان غيرانتفاعي با هدف كمك به ارتقاي ساخت‌وساز پايدار شكل گرفت. در ادامه در سال ۱۹۹۸ اين سازمان جهت تعيين ميزان سبزبودن ساختمان‌ها و مقايسه آنها با يكديگر معيارهاي اندازه‌گيري تعيين نمود كه تحت عنوان سيستم رتبه بنديLEED شناخته می شوند. LEED در زمینه سیستم رتبه بندی دومین سیستم از نظر قدمت است.

در سيستم رتبه‌بنديLEED پروژه‌های ساختماني براي اين كه معيارهاي ساختمان‌هاي سبز را داشته باشند مي‌بايست امتيازهاي لازم را براي گرفتن گواهينامه ساختمان سبز كسب نمايند. در اين سيستم معيارها ارزيابي در ۸ گروه اصلی زیر تقسیم بندی می‌شوند.

• جانمايي و حمل ونقل
• پايداري سايت
• كارايي آب
• انرژي و اتمسفر
• مصالح و منابع
• كيفيت فضاي داخلي
• خلاقيت در طراحي
• اولويت منطقه‌اي

لازم به ذكر است در اين سيستم تمامي معيارها داراي امتياز مثبت بوده و كسر امتياز يا امتياز منفي وجود ندارد. همچنين گروه‌هاي خلاقيت در طراحي و اولويت منطقه‌اي داراي امتياز تشويقي هستند. در نهايت بر اساس امتيازهاي كسب شده از مجموع ۱۰۰ امتياز به ساختمان رتبه و گواهي داده خواهد شد.

شکل 1 : سیستم رتبه بندی LEED

۲- سيستم مرتبهGlobes Green

اين سيستم رتبه‌بندي كه در سال ۲۰۰۰ براي ساختمان‌هاي موجود كانادا، از سيستم BREEAM  گرفته شد در حال حاضر بطور مشخص براي ساختمان‌هاي نوساز و موجود در كشور آمريكا و كانادا گواهينامه صادر مي‌كند. در سال ۲۰۰۴ موسسه GBI7 در آمريكا مسئول مديريت و سازماندهي سيستم رتبه‌بندي Globes Green قرار گرفت. لازم به ذكر استGlobes Green اولين سيستم رتبه بندي ساختمان است كه بر اساس استانداردهاي ملي آمريكا ايجاد شده است و به تازگي موسسه GBI  توسط سازمان ملي استاندارد آمريكا (ANSI (مورد تاييد قرار گرفته شده است. با اين وجود استفاده از اين سيستم رتبه بندي در خارج از آمريكاي شمالي بسيار محدود است و برنامه بين‌المللي براي صدور گواهينامه خارج از استانداردهاي مورد تاييد سازمان ANSI  وجود ندارد.

 امتيازدهي در اين سيستم با توجه به پرسشنامه‌هاي طراحي شده در ۷ بخش اصلي  مدیریت پروژه، سایت و جانمایی، انرژی، آب، مواد و مصالح، انتشار آلودگی هوا و کیفیت هوای داخلی مي‌گيرد.

۳- سیستم رتبه بندی BREEAM

در سال ۱۹۹۰ موسسه BRE در انگلستان اولينسيستم رتبه بنديدنيا را تحت عنوان BREEAM شكل داد. در ابتدا سيستم BREEAM صرفا به عنوان روشي داوطلبانه براي ارزيابي اثرات زيست محيطي ساختمان هاي موجود و نوساز در كشور انگلستان رواج يافت. گرچه در ابتدا BREEAM براي دو نوع از ساختمان‌ها با كاربري مسكوني و دفاتر ايجاد شد؛ اما امروزه در طيف وسيعي از انواع ساختمان‌ها با كاربري‌هاي گوناگون مانند: دفاتر، خانه‌ها، صنايع، مجتمع هايمسكوني، هتل‌ها، زندان‌ها، فروشگاه‌ها، مدارس و غيره بكار گرفته مي‌شود.

نسخه هاي BREEAM به شكل مداوم حدودا هر چهار سال يكبار بروز مي شود و در ويرايش ۲۰۱۸ ساختمان هاي نوساز، عملكرد ساختمان در ۹ گروه كه در شكل زیر  نشان داده شده است بررسي ميشود.

 شکل2 : معيارهاي موجود در سيستم BREEAM

۴- سيستم رتبه بندي EDGE

سيستم EDGE برنامهاي است كه توسط موسسه مالي بين‌المللي IFC ایجاد شده است. IFC بزرگترين نهاد جهاني با تمركز بر بخش خصوصي در بازارهاي نو ظهور است.

 موسسه IFC با سرمايه گذاري در بخش خصوصی در راستاي مسئوليت اجتماعي خود به افزايش توسعه اقتصادی كم كربن كمك كرده است. اين موسسه با ايجاد سيستم آنلاين ارزيابي و صدور گواهينامه در بخش ساختمان در جهت كاهش اثرات زيست محيطي در كشورهای در حال توسعه فعاليت مي‌كند. سيستم EDGE يك پلتفرم آنلاين است كه با تدوين استاندارد براي ساختمان‌هاي سبز، گواهينامه صادر ميكند و در بيش از ۱۶۰ كشور دنيا ارائه خدمت می‌نمايد. سيستم EDGE با توجه به شرايط اقليمی هر كشور اقتصادي ترين گزينه ها را براي طراحي پايدار در نظر مي گيرد و برای انواع ساختمان ها از جمله ساختمان هاي نوساز و موجود كاربرد دارد. نحوه امتياز دهي در اين سيستم بر اساس ميزان كاهش مصرف آب و انرژي در مقايسه با ساختمان مبنا صورت مي گيرد. بر اين اساس در صورتيكه ۲۰ درصد در مصرف انرژي بهره‌برداري، ۲۰ درصد در مصرف آب و ۲۰ درصد در انرژی نهفته مصالح صرفه‌جويی صورت گيرد ساختمان دارای گواهينامه خواهد شد.

۵- سیستم رتبه بندی سرو سبز ایران  (IGBRS)

در ایران قوانین، مقررات، آیین‌نامه‌ها و استانداردهای متعددی در زمینه ساختمان سبز و پایدار، با هدف کاهش اثرات منفی زیستمحیطی و بهداشتی ناشی از سیستم‌های توسعه، تدوین شده است.

مرکز تحقیقات راه و مسکن شهرسازی  توسط دکتر بهروز کاری و همکاران، سیسنم رتبه بندی سرو سبز را پس از بررسی سیستم های مختلف موجود در کشور های توسعه یافته و در حال توسعه تدوین کردند.

این مرکز پس از بررسی‌ها و پژوهش‌های مختلف با همکاری کلیه اعضای راهبری پروژه  پس از تعیین ۸ دسته اصلی شامل سایت، انرژی، بهره‌وری آب، پسماند، کیفیت محیط داخل،کیفیت محیط خارج، منابع و مصالح، مدیریت معیارهای ارزیابی مختلفی جهت را پیشنهاد داد. به منظور دستیابی به اجماع جمعی و نظرخواهی  از کلیه متخصصان این حوزه در خصوص ضرایب تأتیر (وزن‌دهی) و قابلیت انطباق آن با قوانین کشور پرسشنامه‌هایی تهیه کرد.

پس از دریافت نظرات نهایی متخصصان، سیستم ارزیابی ساختمان سبز ایران که به اختصار تحت عناوان IGBRS نامگذاری شده است، بدین صورت معرفی شد.

شکل 3: سیستم رتبه بندی سرو سبز ایران  (IGBRS)

در واقع IGBRS یک سیستم ارزیابی محیطزیستی ملی برای ساختمانهاست، که با تعیینمعیار های قطعی، اعتبار محیطزیستی ساختمان‌ها را ارزیابی می‌کند.

 علاوه بر این، سیستم باید به طراحان، سازندگان و توسعه دهندگان کمک کند تا انتخاب‌های منطقی را بر اساس تأتیرات محیط زیستی انجام دهند. این سیستم برای ساختمان‌های جدید طراحی شدهاست و در مرحله طراحی و ساخت مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

همان‌طور که پیشتر نیز اشاره شد، این سیستم رتبه‌بندی شامل ۸ دسته اصلی است که هریک از این دسته‌بندی خود دارای چندین زیرمجموعه هستند که هر یک امتیاز مخصوص به خود را دارند.

دلیل انتخاب نام این سیستم  این است که  درخت سرو از دیر باز علامت و نشانه ایران باستان بوده و در قالی‌ها، فرش‌ها و سایر هنرهای ایران نقش سرو بسیار دیده می‌شود و در حقیقت، سرو نماد ملت ایران است. درخت سرو به عنوان درخت ملی ایران در فهرست درختان ملی  دنیا ثبت شده است.سرو ایرانی به عنوان نماد آزادگی، پایداری، سرافرازی و خرمی  ایرانیان توصیف می‌شود. درخت سرو از درختانی است که ریشه در فرهنگ ایرانی داشته و جایگاه ویژه‌ای در میان مردم دارد. این درخت به عنوان یک درخت همیشه سبز، استوار و درست قامت حتی در سرما پایداری می‌کند. به همین دلیل در سیستمرتبه بندیدرخت سرو به عنوان نماد رتبه‌دهی ساختمان سبز و پایدار ایران معرفی شد.

در سیستمIGBRS ، همانند سیستم ارزیابی BREEAM ،برای هر یک از دستههای اصلی یک وزنی مشخص شده که در مجموع امتیازات آن دسته به عنوان یک ضریب تأتیر، اثرگذار است. مجموع امتیازات تعریف شده برای معیارهای هر دسته بر اساس تعداد معیارهای موجود در هر دسته متفاوت است.

همانطور که پیش‌تر توضیح داده شد، سیستم سرو سبز ایران برای ساختمان‌های جدید طراحای شده است و در مرحله طراحی و ساخت مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و اعتبار آن دو سال پس از دریافت رتبه مربوطه است. بدیهی است پس از شروع بهره‌برداری، وضعیت کیفی بخش‌های مختلف ساختمان و تجهیزات آن به تدریج نزول خواهد یافت، و در نتیجه، در گام بعدی لازم خواهد بود همانند برچسب انرژی، برچسب دیگری نیز، که می‌تواند تحت عنوان "برچسب ساختمان سبز" باشد، برای الگوی بهره‌برداری از ساختمان در نظر گرفته شود.

نویسنده: مهیار پیرباوقار پژوهشگر و عضو معمار سازمان نظام مهندسی ساختمان گیلان

منابع:

• Leed V4 (2016) For Building Design and Construction, https://www.usgbc.org/. Accessed Oct. 24, 2019.
• Green Globes (2010). Green Globes. Www.greenglobes.com. Accessed Nov. 20, 2018.
• BREEAM (2018). BREEAM: The Environmental Assessment Method for Buildings around the World.
• Excellence in Design for Greater Efficiencies (EDGE), https://www.edgebuildings.com/, Accessed Nov
• طراحی و ارائه مدل ساختمانهای سبز و پایدار و فرآیند شکلگیری این مدل ارزیابی ،خلاصه گزارشهای مراحل ۱ تا ۴، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اردیبهشت 1400

• مروري بر پركاربردترين سيستم‌هاي رتبه‌بندي ساختمان سبز بر اساس معيار توسعه پايدار در ايران، نادره طیاری و همکاران 2020

• ساختمان سبز وانواع روش های ارزیابی آن در دنیا ، سوگند عباسی و همکاران ، کنفرانس ملی معماری و منظر شهری پایدار 1393