ساخت مسکن مهر پس از پیروزی انقلاب یکی از بزرگترین گام‌ها در این راه بود که چندان به اهداف تعیین شده نرسید. ضمن اینکه این واحدها در شهرهای مختلف با کیفیت‌های مختلف ساخته شدند. اگر چه با افزایش بی‌رویه قیمت مسکن در یک سال گذشته، متقاضیان مسکن مهر اضافه شدند اما در نهایت تا سال گذشته استقبال خوبی از آن‌ها نشده بود. در این رابطه پایگاه خبری نظام مهندسی ساختمان کشور با مهندس جعفر قرایتی ستوده دبیر انجمن تولید کنندگان و فناوران صنعت ساختمان گفت‌وگویی انجام داده که ماحصل آن را می‌خوانید.
لطفا بفرمایید که کشور ما در حوزه مسکن در چه شرایطی قرار دارد و آیا ما در کشور کمبود مسکن داریم؟
کمبود مسکن در کشور ما فقط مربوط به دهک‌های متوسط و پایین جامعه است؛ چون ما مسکن خالی زیاد داریم که با هدف سرمایه‌گذاری توسط گروه‌هایی مانند تعاونی‌های مسکن، بانک ها و نهادها ساخته شده است؛ مشابه این نوع مسکن را در منطقه ۲۲ تهران می‌توان مشاهده کرد.
با وجود این‌ها، چرا به یک باره قیمت مسکن در کشور افزایش یافت؟ به خصوص که مسکن مهر هم قرار بود مشکل کمبود مسکن، گرانی و افزایش اجاره بها را در کشور حل کند.
ما مسکن برای دهک‌هایی که نیاز به آن را دارند نداریم. چون قیمت ملک به حدی بالاست که مردم قدرت خرید ندارند. برای همین به سمت اجاره هجوم آورده‌اند. این مسئله باعث شده اجاره‌ها هم به طور وحشتناکی افزایش پیدا کند به نحوی که شاهد افزایش دو برابری اجاره بها هستیم. یکی از علت‌های افزایش قیمت مسکن، افزایش قیمت دلار بود که موجب شد تا مصالح و تجهیزات مانند یراق آلات و ام دی اف و دیگر مواردی از این دست به خصوص بخشی که از خارج کشور وارد می شود، افزایش قیمت بسیار بالایی داشته باشد. البته اگر دلار پایین هم بیاید (در مقاطعی کاهش قیمت دلار هم داشتیم) افزایش قیمت مصالح و تجهیزات اتفاق نمی‌افتد. ضمن اینکه ما در بخش مسکن دیدیم که افزایش قیمت ملک به واسطه دلار، با یک ضریب ۳۰ درصدی همراه بود.
مسکن مهر و مسکن ملی آیا می‌توانند مشکلات و کمبودهای حوزه مسکن را پوشش داده و این معضل را برطرف کنند؟
مسکن ملی همان مسیر مسکن مهر را طی می کند. مسیری که نتوانست نتیجه‌ای مثبت به همراه داشته باشد؛ مسکن ملی، طرحی است که می‌خواهد فاصله کمبود مسکن را پوشش دهد؛ اما این کار به این سادگی‌ها هم نیست.
طرح ساخت یک میلیون واحد که به عنوان مسکن ملی از آن یاد شده تا چه حد می‌تواند مشکلات حوزه مسکن را رفع کند؟
ما در کشور امکانات فنی و مهندسی به میزان کافی داریم که این مسئله مهمی است؛ اما امکاناتی مانند مصالح و تجهیزات لازم و منابع مالی برای ساخت یک میلیون واحد به یکباره نداریم. شاید به مرور این اتفاق ممکن شود؛ اما باید دانست زمینه و امکانات برای انجام چنین ماموریتی در کشور فراهم نیست.
در مورد مسکن مهر لطفا بفرمایید که چرا استقبال از مسکن مهر به صورتی که باید نشد؟ این طرح چه مشکلاتی داشت؟ اینکه طرح ساخت یک میلیون مسکن ملی شدنی است یا خیر؟
در مورد مسکن مهر یکی از مهمترین نقاط ضعف، انعقاد قرار داد ساخت یک میلیون واحد بود که قرار شد با آماده‌سازی فونداسیون، سازندگان از وام برای ساخت بهره‌مند شوند و نتیجه این شد که تجهیزات مورد نیاز برای اجرای عملیات فوندانسیون مانند میلگرد (قیمت میلگرد از ۸۰۰ تومان تا ۲۰۰۰ هزار تومان افزایش پیدا کرد) گران شد. این افزایش قیمت ناشی از افزایش تقاضا بود. در مسکن ملی هم اگر قصد داشته باشیم حدود یک میلیون واحد به یکباره شروع کنیم، همین اتفاق خواهد افتاد و با افزایش قیمت بالای ناشی از افزایش تقاضا در مصالح و تجهیزات روبرو خواهیم شد. بار دیگر با همان چالش‌هایی روبرو می‌شویم که در ساخت مسکن مهر داشتیم. ضمن اینکه برای ساخت مسکن مهر با وجود اینکه در داخل شهرها زمین کافی وجود داشت، از فضاهای خارج از شهر و پرتی استفاده شد که هیچ زیرساختی نداشت. در عین حال با وجود اینکه مدت‌ها از ساخت و تحویل واحدها در برخی از مجموعه‌ها می‌گذرد اما هنوز امکانات زیرساختی شهری برای مردم فراهم نیست.
به نظر شما برای اجرای چنین طرحی باید چه راهکاری را به کار گرفت تا هم کیفیت کار مناسب باشد و هم کار به مرحله اجرایی و عملیاتی شدن رسیده و نتیجه واقعی برای مردم در بر داشته باشد؟
ما به مرور با یک برنامه‌ریزی مناسب می‌توانیم در این طرح موفق باشیم؛ در واقع ما از توان مهندسی خوبی برخورداریم؛ ولی توان مالی و تجهیزات ساخت یک میلیون واحد را نداریم. اما می‌توانیم با ۳۰۰ تا ۴۰۰ واحد شروع کنیم تا به مرور به یک میلیون واحد در سال هم برسیم.
آیا در تصمیم‌گیری برای مطالعه یا اجرای چنین طرح‌هایی از تجربیات و نظرات متخصصان این حرفه (تولیدکنندگان و فناوران صنعت ساختمان) استفاده می‌شود؟
در دوره وزارت آقای اسلامی وزیر راه و شهر سازی چند جلسه‌ای تشکیل شد و حرف‌های ما شنیده شد. اگر چه در عمل مورد استفاده قرار نگرفت؛ اما در دیگر اوقات حتی جلسه‌ای هم تشکیل نشد و اگر شد ما در آن شرکت نداشتیم.
به نظر می‌رسد مسکن مهر در شهرهای مختلف از کیفیت یکسانی برخوردار نیست و برخی از مجموعه‌های مسکن مهر به نسبت بی‌کیفیت ساخته شده‌اند. نظر شما چیست؟
در ساخت مسکن مهر وامی به عنوان وام صنعتی و قبل از آن وام فناوری در قرارداد با سازمان‌های مسکن ارائه می‌شد (هر واحد ۱۴ میلیون) که ما برای تایید صلاحیت سازندگان و ارائه وام به همه شهرستان‌ها سفر می‌کردیم تا پیمانکاران را تایید کنیم. اما در ادامه راه بعضی از شرکت‌ها که پس از قرارداد مسکن اقدام به ثبت کرده بودند، وارد این بازار شدند و برخی نیز برای اینکه آمار بیشتری از میزان فعالیت و ساخت واحدها ارائه کنند، بدون تایید کار را شروع کردند و رویه‌ای که برای تایید صلاحیت پیمانکاران و شرکت‌ها داشتیم از مسیر خارج شد و گزینش و تایید صلاحیت پیمانکاران انجام نشد. در طول مدتی که قرار بود یک میلیون مسکن مهر ساخته و تحویل شود، انجمن ما حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار واحد در شهرهای مختلف با نظارت کامل مطابق با سیستم‌های صنعتی نوین ساخت که امروز جزء افتخارات ما محسوب می‌شود.
به نظر شما سیاست‌گذاری برای انجام چنین حرکت بزرگی چه مشکلی داشت و امروز هم مشابه آن در حال تکرار است؟
دولت باید ناظر بر فعالیت‌های اجرایی باشد و نباید وارد ساخت و ساز شود. دولت باید بستر را برای سازندگان و تولید کنندگان فراهم کند. دولت وظیفه دارد اجاره‌ها را کنترل کند. مانند بسیاری از کشورها مثل آمریکا و روسیه که خرید و فروش آزاد است. اما اجاره برای افراد و رده‌های مختلف مردم با ضابطه خاصی تحت کنترل است. نتیجه ورود دولت به ساخت و تولید همان چیزی است که امروز در مسکن مهر به خوبی دیده می‌شود.
ما باید با استفاده از منابع به تولید کمک کنیم، نه اینکه منابع هنگفت را خرد کرده و به مردم بدهیم. مبالغی که امروز به عنوان یارانه به مردم داده می‌شود از سال‌های گذشته تا به امروز ارزش واقعی خود را از دست داده؛ اما اگر این منابع صرف تولید و ایجاد اشتغال می‌شد، بی‌تردید کشور در شرایط و وضعیت بهتری قرار می‌گرفت. دولت نباید چیزی را ببخشد بلکه می‌تواند با ساخت واحدهای استیجاری همه چیز را تحت کنترل داشته و مدیریت کند. این عدالت نیست که زمین را به عده‌ای ببخشد زیرا هر سال تعدادی جوان وارد چرخه زندگی اجتماعی می‌شوند که نیاز به مسکن دارند و دولت نمی‌تواند هر سال میزان بالایی از مسکن تولید کرده و در اختیار آنان قرار دهد. در نتیجه بهترین راهکار مسکن استیجاری است که با اجاره کنترل شده در اختیار متقاضیان مسکن قرار می‌گیرد و در آن صورت قیمت مسکن خود به خود کنترل خواهد شد. در حال حاضر هم می‌بینیم که مردم با افزایش قیمت ملک و به تبع آن اجاره‌های بالا به حاشیه شهرها پناه برده‌اند و به دلیل گرانی مسکن به اجبار به سمت خرید مسکن مهرهایی که قبلا متقاضی نداشته (به دلیل اینکه از شهرها فاصله داشته و زیرساخت مناسبی ندارد) هجوم ببرند.
به نظر شما چه تغییراتی باید در طراحی و مدل برنامه‌ریزی‌ها صورت بگیرد تا بهترین شرایط رقم بخورد؟
باید از امکاناتی که در کشور داریم، در راستای صنعتی‌سازی استفاده کنیم. به این معنا که با تفکر و برنامه‌ریزی درست از داشته‌ها، توان و دانش مهندسان و طراحان داخلی استفاده کنیم تا با کمترین مصالح و بهره‌گیری از سیستم‌های به روز به مفهوم واقعی صنعتی‌سازی کرده و با بهینه‌سازی نیاز کشور را تامین کنیم. و سخن پایانی؛ اینکه در صنعتی‌سازی دولت نباید وام را به مصرف‌کنندگان بدهد. (راهی که در مسکن مهر به خطا رفته شد و نتیجه آن هم به خوبی مشخص است.) بلکه وام باید به سازندگان و تولیدکنندگان مسکن داده شود تا با ساخت واحدهای با کیفیت علاوه بر ایجاد فرصت‌های شغلی و بهینه‌سازی، شاهد رشد صنعت ساختمان و رفع معضل مسکن باشیم.
گفت‌وگو: زیبا حسین‌زاده
